Kolejny krok Unii Europejskiej sprzyjający środowisku – jakie skutki dla sprzedawców i innych przedsiębiorców poza korzyściami dla środowiska rodzą akty unijne wchodzące w życie 1 marca 2021 roku?
Ostatnie lata prac Unii Europejskiej przyniosły wiele rozmów na temat potrzeby ochrony środowiska naturalnego, i propozycji rozwiązań ekologicznych w poszczególnych sektorach. W powiązaniu z dbałością o środowisko, w omawianych poniżej przepisach, zdecydowano również o zwiększeniu uprawnień konsumentów w kontekście możliwości naprawy zakupionych sprzętów. Przyjęte rozwiązania mają być więc korzystne zarówno dla środowiska, jak i dla konsumenta. Jakie okażą się dla producentów i sprzedawców? Tego dowiesz się z lektury tego artykułu.
Zacznijmy od krótkiego podsumowania najważniejszych obowiązków w związku z omawianą zmianą przepisów:
| najważniejsze nowe obowiązki sprzedawców | najważniejsze nowe obowiązki dostawców | najważniejsze nowe obowiązki producentów/ importerów /upoważnionych przedstawicieli |
|
|
|
Oczywiście przedstawiona powyżej tabela została znacznie uproszczona. Podział przyjęty został na podstawie omawianych aktów, co nie wyklucza sytuacji w których na przykład producent jest równocześnie dostawcą i ciążą na nim wówczas obowiązki zarówno z kolumny 2, jak i 3. Podobnie gdyby producent sprzedawał swoje produkty bez pośrednictwa sprzedawcy, również musiałby spełniać obowiązki z kolumny 1.
Etykiety energetyczne
Omawiane akty prawne dotyczą urządzeń domowych takich jak zmywarki do naczyń, urządzenia chłodnicze, pralki i pralko-suszarki, oraz telewizory i monitory cyfrowe, przy czym dla każdej grupy produktowej unijne rozporządzenia wydawane są osobno.
Dotychczasowa siedmiopunktowa skala energetyczna z „plusami” ustąpi miejsca skali A-G, która używana była pierwotnie. Nie wpłynie to na samą jakość produktu (aczkolwiek należy zwrócić uwagę na możliwość zmiany wyliczeń poszczególnych parametrów), ale jedynie na jego oznaczenie – dotychczas często występująca kategoria A z „plusami” w zasadzie nie będzie już spotykana w odniesieniu do urządzeń gospodarstwa domowego.
Jak tłumaczy Prezes UOKiK Tomasz Chróstny „W praktyce nie będzie obecnie na rynku produktów o klasie A – została ona zarezerwowana dla zaawansowanych sprzętów i nowych osiągnięć technicznych, które dopiero powstaną w przyszłości”.
Wchodzące w życie rozporządzenia wskazują na cechy sprzętów jakie muszą zawierać etykiety energetyczne. I tak, dla przykładu na etykiecie pralki obok danych dotyczących zużycia wody czy też energii, znajdziemy obecnie informację dotyczącą poziomu emisji hałasu jaki powstaje w trakcie pracy urządzenia. Co ciekawe, podobne oznaczenie znajdzie się również na zmywarkach czy też urządzeniach chłodniczych, (a więc na przykład lodówkach). Etykiety energetyczne są takie same na terenie całej Unii Europejskiej. Zmiany powodują, że dodatkowo na producentów nałożono obowiązek umieszczania na nich kodów QR do internetowej karty produktu w bazie EPREL (European Product Database for Energy Labelling), która zbiera dane o etykietach energetycznych produktów. Użytkownik po zeskanowaniu takiego kodu będzie mógł zweryfikować dane techniczne konkretnego urządzenia, dostępne w języku angielskim.
Prawo do naprawy
Równolegle wchodzą w życie również przepisy z zakresu minimalnych wymogów środowiskowych w projektowaniu urządzeń (tak zwanych ekoprojekt). Wśród nich znalazły się również takie dotyczące naprawy i recyklingu. Na gruncie omawianych aktów, przepisy nadadzą konsumentom tak zwanych „prawo do naprawy”. Co to w praktyce oznacza?
Jest to nałożenie pewnych obowiązków na producentów i sprzedawców, które mają zapewnić kupującym na przykład dostęp do części zamiennych określonych urządzeń przez z góry określony czas. Wymogi te, obok wymogów dotyczących funkcjonalności czy też efektywności, określane zostały jako „wymogi dotyczące zasobooszczędności”. Zmiany te mają bowiem również przyczynić się do poprawy środowiska poprzez zmniejszenie ilości produkowanych sprzętów, tak zwanych „elektrośmieci”.
Co to oznacza dla przedsiębiorców?
Skoro już wiemy jakie zmiany przewidziała Unia Europejska, czas przyjrzeć się konkretnym obowiązkom, jakie wskazane przepisy nakładają na przedsiębiorców (producentów, importerów, sprzedawców itd.).
W zakresie etykiet energetycznych, wspomniane zostało już, że poza zmianą skali (skala A-G zamiast „plusów”), określono nowe informacje jakie mają znaleźć się na danych etykietach. W zależności od konkretnego produktu, będą się one oczywiście między sobą różnić. Producenci mają więc obowiązek zadbać o umieszczenie wymaganych przepisami informacji na etykiecie i dołączenie jej do urządzenia, przed wprowadzeniem produktu do obrotu. Dostawcy muszą dopilnować, by produkt został dostarczony wraz z etykietą. Muszą również zadbać o to, by produkt znalazł się w bazie danych o produktach EPREL, tak by istniała możliwość sprawdzenia parametrów urządzenia po zeskanowaniu kodu QR z załączonej etykiety energetyczne. Co więcej, w materiałach reklamowych, dostawca ma obowiązek dopilnować, by konkretny model opatrzony został odpowiadającą mu klasą efektywności energetycznej.
Z kolei na sprzedawców nałożono obowiązek umieszczania nowych etykiet energetycznych na urządzeniach eksponowanych w sklepie. Umieszczenie to powinno być dokonane w sposób niebudzący wątpliwości – konsument powinien od razu wiedzieć że dana etykieta określa konkretny produkt przy którym została umieszczona. W przypadku gdy produkt nie zostaje eksponowany na terenie sklepu, etykiety energetyczne znajdujące się na pudełku powinny być odpowiednio widoczne.
Należy pamiętać, że w przypadku sprzedaży online, etykiety energetyczne powinny być czytelne i widoczne podczas dokonywanych zakupów (na przykład umieszczone obok ceny).
Podobnie jak w przypadku dostawców – sprzedawca również powinien zadbać o materiały reklamowe i zawrzeć w ich treści klasę efektywności energetycznej danego produktu.
Odnośnie do minimalnych wymogów środowiskowych w projektowaniu urządzeń, jakie muszą spełnić producenci, wymogi dotyczące ekoprojektu można podzielić na kilka grup. Należą do nich między innymi wymogi dotyczące programów urządzenia, funkcjonalności, efektywności energetycznej, zasobooszczędności i informacji. Szczegółowe wymagania techniczne jakie muszą spełniać urządzenia i metody pomiarów parametrów, określone zostały osobno dla każdego z grup produktów, przy czym ich omówienie nie jest tematem niniejszego artykułu.
Jeżeli chodzi o zasobooszczędność, czyli wymogi dotyczące możliwości recyklingu i naprawy, należy wskazać na następujące obowiązki:
- Obowiązek dostępności części zamiennych przez okres od 7 do 10 lat (w zależności od typu produktu) od momentu wprowadzenia ostatniego egzemplarza danego modelu do obrotu.
- Udostępnianie części zamiennych dla serwisów naprawczych oraz konsumentów, przy czym w zależności od rodzaju produktu, dostępność ta może być ograniczona dla konsumentów.
Przepisy konkretnie wymieniają jakie elementy urządzenia powinny zostać udostępnione profesjonalnym serwisom naprawczym (na przykład silniki, grzałki), a jakie mogą być dostępne również dla kupujących (na przykład uszczelki, wyposażenie dodatkowe). Konieczność zapewnienia części zamiennych istotnie nadaje „prawo do naprawy”, poprzez umożliwienie dokonywania faktycznych napraw zakupionego produktu przez wskazany okres, bez obawy o dostępność potrzebnych elementów. Należy przy tym jednak wskazać, że z poszczególnymi urządzeniami wiążą się inne wymogi zarówno okresu dostępności w ogóle, jak i różnic w dostępności części dla serwisów i użytkowników końcowych. Dla przykładu:
- w przypadku pralek, mamy do czynienia z wymogiem dostępności części zamiennych przez 10 lat, przy czym wymóg ten został ograniczony do serwisów naprawczych;
- w przypadku zmywarek, dla określonych części wskazano okres 7 lat dla serwisów, a dla innych części 10 lat powszechnego dostępu.
- Wykaz części zamiennych i procedura ich zamawiania ma być dostępna na stronie internetowej producenta, jego przedstawiciela lub importera. Maksymalny czas dostawy części zamiennych został określony na 15 dni roboczych od otrzymania zamówienia.
- W przypadku części zamiennych dostępnych powszechnie, na stronie internetowej powinna znaleźć się także instrukcja naprawy. Dla serwisów naprawczych z kolei przewidziano procedurę rejestracyjną, po której ukończeniu otrzymują one instrukcje dotyczące napraw z użyciem części dostępnych wyłącznie dla nich.
W tym miejscu należy ponownie wskazać na cel jaki przyświecał wprowadzonym regulacjom – była to zarówno chęć zwiększenia ochrony konsumentów, jak i przyczynienia się do zwiększenia ochrony środowiska naturalnego. Jak wyjaśnia Tomasz Chróstny, Prezes UOKiK: „Dzięki wprowadzonej regulacji sprzęty mają być trwalsze i łatwiejsze w naprawie. Jednym z celów nowych przepisów jest ograniczenie elektrośmieci. Prawo do naprawy i zwiększenie dostępności części będzie miało również swój wymiar finansowy – dłuższa eksploatacja urządzenia to oszczędność pieniędzy, zatem skutek finansowy dla konsumentów będzie również korzystny”.
- Na producentów i inne upoważnione podmioty nałożono również obowiązki związane z recyklingiem i możliwością odzyskania materiałów – urządzenia mają być zaprojektowane w taki sposób, aby dało się je rozebrać na części przy użyciu powszechnie dostępnych narzędzi.
Dostępność części zamiennych o rękojmia
Z obowiązkiem dostępności części zamiennych może wiązać się również odpowiedzialność sprzedawców z tytułu rękojmi w przypadku, gdyby faktycznie części te nie były dostępne.
W takim wypadku, w sytuacji gdy obowiązek ten jest nałożony przez akt prawny, niespełnienie go czyni rzecz wadliwą ze względu na to, że rzecz ta “nie ma właściwości, które rzecz tego rodzaju powinna mieć ze względu na cel w umowie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia” (art. 556[1] § 1 k.c.).
Konsumenci ponadto, na podstawie § 2 tego przepisu, mogliby mieć roszczenie również ze względu na zapewnienia producenta, czy też podmiotu wprowadzającego rzecz do obrotu.
Zabezpieczeniem sprzedawcy będzie w takiej sytuacji okres rękojmi, który wynosi 2 lata. Co do zasady, brak dostępności części zamiennych w kolejnych latach nie powinien więc skutkować odpowiedzialnością sprzedawcy.
Podsumowanie
Omówione akty prawne co prawda nie zwiększyły bezpośrednio odpowiedzialności sprzedawców i producentów za żywotność sprzętów, jednak można się zastanowić czy nie zrobiły tego w sposób pośredni. Co prawda nie wskazano bowiem na przykład minimalnego okresu w jakim urządzenie miałoby funkcjonować bez konieczności naprawy, ale wskazane przepisy mogą sprawić jednak, że dbałość o produkowane części wzrośnie, tak by nie istniała konieczność produkcji zwiększonej ich ilości. Jak już bowiem wcześniej wspomniano, użytkownik ma zagwarantowany dostęp do części zamiennych przez określony czas. Konieczność zwiększenia ich produkcji może sprawić, że części będą lepszej jakości, by potrzeba ich wymiany (a tym samym produkcji) nie była zbyt częsta.
Wskazano powyżej również na konieczność uwzględnienia możliwości dochodzenia przez użytkowników roszczeń z tytułu rękojmi w przypadku braku części zamiennych, których obowiązek dostarczenia określają omawiane przepisy. Przedsiębiorcy powinni ponadto zwrócić szczególną uwagę również na samą treść nowych etykiet i zadbać, by urządzenia trafiające do użytkowników spełniały wszystkie określone w nich parametry. Niezgodność opisu z produktem stanowi bowiem zawsze wadę rzeczy, za którą sprzedawca odpowiada z tytułu rękojmi.
