W tym wpisie omawiamy ważne dla Sprzedawców orzeczenie Sądu Rejonowego w Słupsku z 6 marca 2020 r. dotyczące sporu klienta Empiku o zwrot niewykorzystanych środków z karty podarunkowej. Temat jest szczególnie ważny dla tych Sprzedawców, którzy sami w swoim sklepie udostępniają karty lub bony podarunkowe. Najczęściej jednym z zapisów regulaminów takich kart jest okres ważności karty, to jest okres w którym klient ma prawo skorzystać z karty podarunkowej.
Zgodnie z ostatnim orzeczeniem Sądu taki zapis może stanowić klauzulę niedozwoloną. Sąd uznał, że niezgodna z dobrym obyczajem jest zasada, że pieniądze z karta podarunkowa po jakimś czasie przepadają. Jest to istotne odstępstwo od dotychczasowej praktyki, która niekwestionowana do tej pory takiej możliwości. Co prawda jest to jednostkowe orzeczenie w konkretnej sprawie i Empik ma jeszcze możliwość złożenia odwołania, ale mimo wszystko warto już teraz pochylić się nad tym orzeczeniem i zrobić przegląd swoich regulaminów kart podarunkowych.
Poniżej omawiamy najważniejsze aspekty orzeczenia, a na końcu podpowiadamy co zrobić aby wyłączyć ryzyko stosowania klauzul niedozwolonych w swoim sklepie. Zamieszczamy także stanowisko otrzymane od centrum kontaktowego Europe Direct działającego przy Komisji Europejskiej w tej sprawie.
Stan faktyczny – 100 zł karta podarunkowa Empik po upływie terminu jej ważności
Powód – klient Empiku w grudniu 2016 r. kupił w salonie Empik karta podarunkowa o wartości 100 zł. Niestety, zgubił ją i w związku z tym nie wykorzystał jej przed upływem terminu (grudzień 2017 r.) Dopiero rok później, w grudniu 2018 r., zgłosił się do firmy o ponowną aktywację karty. Ta jednak odmówiła, wskazując, że termin ważności minął, a zgodnie z regulaminem ponowna aktywacja lub doładowanie karty nie są wówczas możliwe. Czytelnik zażądał zwrotu 100 zł w gotówce, a Empik ponownie odmówił. Klient wniósł więc pozew do sądu, domagając się 100 zł wraz z odsetkami.
Empik argumentował, że nie ma w Polsce przepisów określających minimalną długość ważności takiej karty, a jej wydawca może sam określić ten termin, a także warunki ponownej aktywacji czy przywrócenia środków. Firma argumentowała, że skoro w okresie ważności karty zwrot w gotówce jest niemożliwy, to tym bardziej nie powinno być takiej możliwości po upływie tego terminu.
Sąd: brak możliwości zwrotu środków po utracie ważności karty to klauzula niedozwolona
W przedmiotowej sprawie klient podniósł zarzut stosowania klauzuli niedozwolonej – za taką klauzulę miał być uznany zapis w regulaminie kart podarunkowych ustalający okres ważności karty i tym samym brak możliwości zwrotu środków lub ich wykorzystania po upływie terminu jej ważności.
Sąd w tej sytuacji musiał zbadać, czy zapis ten spełnia przesłanki uznania go za klauzulę niedozwoloną – to jest czy nie zostało indywidualnie ustalone z konsumentem, nie dotyczy głównych świadczeń stron oraz czy jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta. Sąd uznał, że przyznał rację pozwanej spółce, że karta stanowi rodzaj bonu towarowego, ale podkreślił, że to, co dzieje się z nią po upływie terminu ważności, nie należy do głównych świadczeń stron.
W takim wypadku kluczowe było rozstrzygnięcie, czy takie postanowienie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta. Sąd zbadał korzyści płynące z umowy dla obu stron. Wskazał, że pozwana spółka otrzymała pieniądze za kartę jeszcze przed przekazaniem klientowi towaru, miała więc pewność, że kwota ta zostanie wydana w jej salonie albo przepadnie na jej rzecz. Wydawanie kart miało też skutki promocyjne i zwiększało sprzedaż. Konsument zaś mógł żądać wydania towarów do kwoty 100 zł przed upływem terminu ważności karty, co nie było wielką korzyścią w porównaniu z kupnem tych towarów za gotówkę (a nawet pogarszało jego sytuację, gdyż miał ograniczony czas na zakup). Mógł też dać komuś innemu tę kartę, co jednak nie wiązało się dla niego z korzyścią ekonomiczną. Powód wydał więc 100 zł, ale towaru nie otrzymał ze względu na upływ ważności karty. Korzyści stron były więc zdaniem sądu nierówne.
Sąd zwrócił uwagę, że regulamin nie pozwala uwzględnić indywidualnej sytuacji konsumenta – jego interes został więc nie tylko naruszony, ale wręcz pominięty. Postępowanie firmy według składu orzekającego było nielojalne, nieuzasadnione, a co za tym idzie sprzeczne z dobrymi obyczajami.
Stanowisko centrum kontaktowego Europe Direct działającego przy Komisji Europejskiej
Temat uznania zapisu o ważności karty podarunkowej za niedozwolony jest bardzo istotny dla wielu sprzedawców stacjonarnych i internetowych, dlatego też zamieszczamy poniżej pełną odpowiedź centrum kontaktowego Europe Direct działającego przy Komisji Europejskiej udzieloną na zadane przez nas w tej sprawie pytanie:
Nasze pytanie:
Czy zakazane jest ustalanie przez sprzedawców terminu ważności kart podarunkowych, które mają być używane do zakupów w ich sklepie (okresu, w którym mogą być używane i po którym wygasają)?
Odpowiedź Europe Direct:
Oferta kart podarunkowych / bonów podarunkowych wchodzi w zakres przepisów dotyczących ochrony konsumentów, a mianowicie dyrektywy 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich („dyrektywa w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich”) oraz dyrektywy 2005/29/WE dotyczącej nieuczciwych praktyk handlowych („dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych”). Umowy związane z zakupem bonu upominkowego są również objęte dyrektywą 2011/83/UE w sprawie praw konsumentów („dyrektywa o prawach konsumentów”).
Zgodnie z art. 3 ust. 1 dyrektywy w sprawie nieuczciwych warunków umownych „postanowienie umowne, które nie zostało wynegocjowane indywidualnie, uznaje się za nieuczciwe, jeżeli wbrew wymogowi dobrej wiary powoduje ono istotną nierównowagę praw i obowiązków stron wynikających z umowy, ze szkodą dla konsumenta”. To, czy postanowienie umowne, takie jak data ważności bonu/karty prezentowej, należy uznać za nieuczciwe, powinno być oceniane indywidualnie w każdym przypadku, z uwzględnieniem cech usług lub towarów. Należy pamiętać, że ocena merytoryczna konkretnych cech usług pozostaje w gestii władz i sądów państw członkowskich w szczególnie w kwestii tego czy dane postanowienie umowne narusza dyrektywę w sprawie nieuczciwych warunków umownych.
Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych umożliwia organom krajowym zakazanie wprowadzających w błąd i agresywnych praktyk handlowych, które negatywnie wpływają na przeciętnego konsumenta. Zobowiązuje ona również przedsiębiorców do udzielania konsumentom informacji potrzebnych do podjęcia świadomej decyzji o danej transakcji. Obowiązkiem właściwych władz krajowych lub sądów krajowych jest dokonanie indywidualnej oceny, czy dana praktyka narusza przepisy krajowe transponujące dyrektywę o nieuczciwych praktykach handlowych. Bez uszczerbku dla oceny dokonanej przez właściwe organy krajowe, informacja o terminie ważności karty podarunkowej może mieć istotne znaczenie dla przeciętnego konsumenta i musi być przekazana w jasny, zrozumiały, jednoznaczny i w odpowiednim terminie.
Ponadto dyrektywa w sprawie praw konsumentów wymaga od przedsiębiorców, zgodnie z art. 5 i 6, by przed zawarciem umowy udzielali konsumentom informacji na temat głównych cech towaru lub usługi w sposób jasny i zrozumiały, a także aby mieli prawo do odstąpienia od umowy w przypadku bonów zakupionych przez Internet.
Podsumowując, unijne przepisy dotyczące ochrony konsumentów umożliwiają przedsiębiorcom określenie cech ich ofert, o ile odpowiednio informują oni konsumentów. Postanowienie umowne lub praktyka handlowa związana z ustaleniem daty ważności kart podarunkowych/ bonów powinny być oceniane indywidualnie przez właściwe organy krajowe lub sądy krajowe odpowiedzialne za egzekwowanie przepisów dyrektyw 93/13/EWG, 2005/29/WE i 2011/83/UE, z uwzględnieniem konkretnych cech usług lub towarów, jak również stanu faktycznego w konkretnym przypadku.
W tym miejscu musimy zastrzec, że odpowiedź Europe Direct nie jest wiążąca – informacje udzielone przez Europe Direct nie są prawnie wiążące. Aczkolwiek z uwagi na autorytet Komisji Europejskiej i działającemu przy niej punktowi kontaktowemu warto wziąć pod uwagę rozważania zawarte w tej odpowiedzi.
Stanowisko zajęte przez Europe Direct należy ocenić pozytywnie – nie wyklucza ono możliwości ustalania terminu ważności karty podarunkowej, o ile konsument jest odpowiednio i należycie o tym poinformowany. Co prawda dopuszcza możliwość innej oceny w konkretnym przypadku przez sądy i organy krajowe, ale ma to zawsze miejscu przy badaniu konkretnego regulaminu, czy umowy. Naszym zdaniem jednak najistotniejsze jest tutaj dopuszczenie możliwości limitowania ważności karty podarunkowej, co nie pozwala na automatyczne uznanie, że mamy do czynienia z klauzulą niedozwoloną. To czy ostatecznie taki zapis będzie niedozwolony będzie zależne od sposobu poinformowania o ważności oraz od pozostałych zapisów regulaminu kart.
Naszym zdaniem stanowisko to jest zdroworozsądkowe – konsument jasno poinformowany o okresie ważności może, ale nie musi z niej skorzystać – ma możliwość skorzystać ze świadczenia wzajemnego w okresie ważności karty (przedsiębiorca pozostaje w okresie ważności karty w gotowości do spełnienia świadczenia). Termin ważności w tym wypadku staje się niejako cechą takiego produktu. Stanowisko Sądu Rejonowego o braku ekwiwalentności w tym wypadku naszym zdaniem idzie tutaj za daleko – można tutaj podać skrajny przykład zakupu w sklepie spożywczym np. jogurtu z okresem, terminem ważności – brak jego spożycia w tym terminie powoduje, że konsument w zasadzie pozostaje bez świadczenia, choć do upływu terminu ważności mógł skorzystać z zakupionego produktu.
Bardzo ważne w kontekście stanowiska Europe Direct jest to, że jeżeli zdecydujesz się nadal limitować ważność karty podarunkowej, to koniecznie wyraźnie, jasno i w sposób zrozumiały informuj o tym swojego klienta – taka informacja powinna się znaleźć w regulaminie kart podarunkowych, ale zdecydowanie zalecamy także umieszczenie takiej czytelnej informacji na samej karcie lub podanie na niej prostego sposobu na sprawdzenie terminu ważności karty (np. strona internetowa, na której można sprawdzić ważność karty).
Karta podarunkowa? Sprawdź nasze proponowane rozwiązania dla Sprzedawców
Tak jak wspomnieliśmy wyżej – jest to jednostkowe orzeczenie w tej konkretnej sprawie. Nie ma ono automatycznego przełożenia na wszystkie inne regulaminu zawierające podobne zapisy. Do tej pory także nie spotkaliśmy się także z kwestionowaniem możliwości stosowania takiego zapisu w praktyce orzeczniczej UOKIK. Stanowisko centrum kontaktowego Europe Direct działającego przy Komisji Europejskiej także zdaje się być korzystne dla przedsiębiorców i nie wyklucza możliwości limitowania ważności karty podarunkowej oczywiście przy zachowaniu pozostałych przepisów dot. chociażby właściwego informowania.
Mimo wszystko jednak orzeczenie to może być impulsem, który może zmienić stanowisko sądów, czy Prezesa UOKIK do tej sprawy. O ile przegrana z konkretnym Klientem w sądzie nie będzie aż tak bolesna dla Sprzedawcy, to już zarzut ze strony UOKIK stosowania klauzuli niedozwolonej może się wiązać z ryzykiem nałożenia kary finansowej do 10% przychodów za poprzedni rok rozliczeniowy, a to już może być znaczna dolegliwość.
Dlatego też zdecydowanie zalecamy przegląd stosowanych przez Państwa regulaminów kart podarunkowych i analizę ich pod kątem możliwości uznania ich zapisów za niedozwolone – szczególnie zapisu jak długo karta podarunkowa jest ważna.
Uwzględniając wytyczne płynące z omawianego orzeczenia Sądu można wskazać na następujące rozwiązania i kwestie, które można wprowadzić w swoim sklepie lub przeanalizować aby zmniejszyć lub wyłączyć ryzyko stosowania klauzul niedozwolonych:
- po pierwsze każdorazowo analizujmy, czy w konkretnej sprawie faktycznie jest ryzyko, że nasze działanie jest sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interes konsumenta – jeżeli Klient otrzyma od nas prezent w postaci karty podarunkowej albo w ramach innej promocji lub programu lojalnościowego (czyli sam nie kupi tej karty podarunkowej, a otrzyma ją bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach), to ocena sprzeczności z dobrymi obyczajami, czy też rażącego naruszenia interesów konsumenta będzie inna niż w przypadku omawianego orzeczenia.
- pamiętajmy, że orzeczenie nie nakładu zakazu stosowania kart podarunkowych – ryzykowne jest natomiast ustalanie okresu ich ważności, dlatego warto rozważyć zmianę regulaminu kart podarunkowych w ten sposób, że nie będziemy limitować ważności bonu lub po upływie jego ważności Klient będzie miał nadal możliwość zwrotu pieniędzy stanowiących jego równowartość;
- jeżeli zdecydujesz się nadal limitować ważność karty podarunkowej, to naszym zdaniem w razie ewentualnego sporu sądowego, czy też postępowanie przed Prezesem UOKiK możesz także znaleźć argumenty na swoją korzyść – np. czy faktycznie termin ważności karty podarunkowej nie będzie głównym świadczeniem stron (i czy tym samym podlega kontroli pod kątem klauzul niedozwolonych) oraz czy faktycznie zastrzeżenie np. 12 czy 24 miesięcy na skorzystanie z karty podarunkowej może być sprzeczne z dobrymi obyczajami i jednocześnie rażąco naruszać interesy konsumenta (wydaje się, że wypracowanym obyczajem jest właśnie limitowanie ważności, a naruszeniem interesów byłoby ustalenie bardzo krótkiego terminu jej ważności, czy też stosowanie innych warunków utrudniających skorzystanie z bonu). Tutaj warto zwrócić uwagę, że regulamin kart Empik obowiązujący już po wydaniu orzeczenia nadal limituje ważność karty – https://www.empik.com/karty-prezentowe Oczywiście należy zaznaczyć, że ostateczna decyzja w tej kwestii należy do Sądu;
- bardzo ważne w kontekście stanowiska Europe Direct – jeżeli zdecydujesz się nadal limitować ważność karty podarunkowej, to koniecznie wyraźnie, jasno i w sposób zrozumiały informuj o tym swojego klienta – taka informacja powinna się znaleźć w regulaminie kart podarunkowych, ale zdecydowanie zalecamy także umieszczenie takiej czytelnej informacji na samej karcie lub podanie na niej prostego sposobu na sprawdzenie terminu ważności karty (np. strona internetowa, na której można sprawdzić ważność karty);
- jeżeli prowadzimy sprzedaż wyłącznie B2B, to nie musimy się obawiać ryzyka stosowania klauzul niedozwolonych – w tym wypadku jednak dopilnujmy aby regulamin jasno określał do kogo jest skierowany + pamiętajmy o zmianach, które wejdą w życie 1 stycznia 2021 r. (więcej piszemy o tym tutaj: https://prokonsumencki.pl/blog/wazne-zmiany-w-prawie-dotyczace-poszerzenia-ochrony-konsumenckiej-na-jednoosobowe-firmy-i-wymog-aktualizacji-regulaminow-oraz-ows-przed-1-czerwca-2020-r/)
Reasumując zalecamy zdecydowanie ostrożność przy wyłączaniu możliwości zwrotu środków z niewykorzystanych kart podarunkowych, a jeżeli już mamy takie zapisy w regulaminie to zalecamy ich przegląd i ocenę ryzyka uznania danej klauzuli za niedozwoloną – jeżeli takie ryzyko istnieje, a chcesz je całkowicie wyłączyć, to zalecamy dokonanie zmian w regulaminie w jeden z podanych wyżej sposobów.
Potrzebujesz pomocy przy analizie i zmianie swojego regulaminu promocji? Skontaktuj się z nami, chętnie pomożemy.
- tel. stacjonarny: 61 847 55 18
- email: kontakt@prokonsumencki.pl
Wyrok, o którym mowa w treści artykułu to wyrok Sądu Rejonowego w Słupsku z 6 marca 2020 r., sygn. akt I C 3865/19.
Dzień dobry,
przyznam, że mam podobną sytuację z kartą w tej firmie. Dziecko dostało za udział w konkursie kartę podarunkową i kiedy poszliśmy ją wykorzystać w salonie, poinformowali, że straciła ważność i pieniądze przepadły. Żadne argumenty do nich nie trafiają. Kiedyś sprzedając te karty na kartoniku wypisywali datę zakupu, a teraz nie ma żadnej informacji. Dziecko cieszyło się z nagrody, który okazał się nic nie wartym kawałkiem plastiku.
Panie Arturze, proszę złożyć reklamację w tej sprawie i powołać się na nasz artykuł i orzeczenie. Jeżeli to nie pomoże, to można skorzystać z pomocy rzecznika praw konsumenta – naszym zdaniem ma Pan tutaj duże szanse na pozytywne zakończenie sprawy.